به گزارش مشرق  این غم و شادی گاه متعلق به قوم خاص و گاه متعلق به کل جامعه می باشد که در اینصورت بزرگداشت آن، فرهنگ آن جامعه یا ملت را تشکیل می دهد. در این میان قسمت اعظمی از آئین ها و مناسک آدمیان به مقوله دین مربوط می شود. چرا که تمام جوامع انسانی دارای اعمال، مناسک و اعتقاداتی هستند که می توان آنها را تحت عنوان مذهب دسته بندی کرد. در فرهنگ ما ایرانیان مسلمان نیز بزرگداشت رویدادها و اتفاقات مهم زندگی ائمه و اسوه های دینی، زمینه ساز بسیاری از مناسک و آئین ها می باشد که با وجود یکپارچگی در دین، به دلیل تنوع قومی و سرزمینی دارای سبک های مختلفی است.
می توان گفت آئین های دینداری برخلاف مناسک دینی، منشأ شریعت ندارند، بلکه اساساً مفهومی اجتماعی و مردمی اند که تأسیس آنها به نوع عمل و اوضاع اجتماعی دینداران برمی گردد و تابع تحولات اجتماعی است، در نتیجه آئین های دینداری واجد تنوع فراوانند. از این رو در هر دوره زمانی خاص، ما با تنوع و تکثر آئینی خاصی مواجه می شویم. به باور جامعه شناسان یکی از شاخصه های دین داری عامه، آئینی و آدابی بودن آن است. به عبارت دیگر عموماً عامه مردم هستند که ابتکار عمل را در ابداع و اختراع این آئین ها در دست دارند.
پر واضح است که گاه این آئین ها تکلیفی دینی نبوده، ولی افراد یا جامعه دیندار چنان به انجام آن اهتمام می ورزند که حتی مناسک دینی را تحت الشعاع قرار می دهد. آئین های دینداری لاجرم از دل دین برنمی خیزند، بلکه گاهی عناصری از فرهنگ و رسوم سنتی و حتی اساطیری را وام می گیرند؛ چیزی که در تشیع پس از صفویان اتفاق افتاد و بواسطه آن شاهد بازنمایی و بازتولید برخی مناسک ریشه دار ایرانی و رسوم باستانی هستیم. به عنوان نمونه در آئین سوگواری شیعیان ایرانی، رگه هایی از رسم سیاوشان و قتل زریر در تعزیه و باز تولید فرهنگ قصه گویی در قالب روضه خانی مشاهده می شود.
 

آئین های سوگواری عاشورا
عاشورا در فرهنگ مذهبی شیعه جایگاه خاصی دارد و زمینه ساز مجموعه ای از سنت ها و مراسم هایی است که به عنوان میراثی در بین تمامی نسل ها اجرا می گردد. پرواضح است که آئین های سوگواری شیعیان در مقوله دینداری دسته بندی می شوند، نه دین. بر این اساس به تدریج و در طول تاریخ بر اثر تطورات و مقتضیات زمانه، کارکردهای اجتماعی متنوعی یافته و خود را وارد فرهنگ عامه ساخته و جزئی از آن شده است.
به بیان واضح تر باید گفت آئین های عزاداری شیعیان اساساً مردمی و توده ای بوده است. در این بین علما و اصحاب فکر در مقابل این آئین ها که گاه بدعت آمیز هستند، لب به اعتراض گشوده و یا سکوت کرده و گنجاندن بدعت های عوامانه در دین را نظاره گر بوده اند.
محوریت آئین عزاداری شیعیان از ابتدا تا کنون واقعه عاشورا بوده است. واقعه هولناکی که از آن می توان به عنوان بزرگ ترین اقدام دشمنان برای ایجاد انحراف در اسلام و از بین بردن جریان ولایت و جانشینی پیامبر نام برد. عاشورا و محرم در فرهنگ ایرانی جایگاه وسیع و رفیعی یافته تا آنجا که این حادثه زنده و همیشگی شده است. این ملت بیش از هزار سال بر واقعه کربلا گریسته و تمام هنر و ذوق خود را برای زنده نگه داشتن آن به کار برده است. آئین هایی که مردمان این سرزمین با تمسک به آنها هر ساله یاد عاشورا را زنده می کنند، فراوانند و بسته به دیار و موقعیت سرزمینی گونه های مختلفی دارند. لیکن مقداری از آنها دایره شمولیت بیشتری یافته اند، مانند تعزیه که بسیاری از جهانیان، سوگواری و آئین های عاشورایی را با آن می شناسند. آئین هایی چون �مقتل خوانی�، �مناقب خوانی�، �مناجات خوانی�، �چاووش خوانی� و �علم گردانی� نیز از واقعه عاشورا تأثیر گرفته و طی قرون و اعصار متمادی توسط مردم برپا شده اند. گرچه محتوا و ساختار هر کدام از آنها ممکن است شبیه یکدیگر باشد، اما در مواردی به تناسب شرایط اقلیمی و جغرافیایی تفاوت هایی دارند.
حس شور و تکرار حماسه که در درون مایه بسیاری از این آئین ها به شیوه زیبایی شناختی به تفسیر درمی آید، متضمن بزرگ ترین آموزه های دینی و اخلاقی است. به عبارت دیگر، برپایی آئین باعث می شود که انسان با دلش به تفسیر عشق بپردازد و ایثار، جوانمردی، ایمان، دادخواهی و ظلم ستیزی را با روح و ضمیر خویش تأویل کند.
نگاهی به آئین های رایج عاشورایی، ما را با نحوه تعامل مردمان این سرزمین و واقعه جانسوز کربلا آشنا می کند.
 

مناقب خوانی

منقبت خوانی با آغاز شعر پارسی شکوفا شد و به این ترتیب بسیاری از آثار آوایی و شفاهی منقبت خوانی از کلام باشکوه شاعران برجسته ادب پارسی که دلباخته خاندان عصمت و طهارت بودند، تأثیر گرفت و در میان مردم زمزمه شد.
مناقب خوانی گونه ای از ستایشگری مذهبی و روایات حماسی، آئینی، مذهبی و هنری است که به شکل تلویحی و ضمنی انجام می شود و منقبت خوان به لحاظ واژه شناسی تاریخی به مداح شیعه اطلاق می شود.
اشعار مدح و منقبت امام حسین (ع) و خاندان آل محمد (ص) از همان دوران سامانیان در کلام دلباختگان معصومین ظهور پیدا کرد و در زمان غزنویان و سلاجقه فراگیر شد. با این حال همین حکام بویژه غزنویان با این آثار آئینی مخالفت می کردند. این اشعار در زمان آل بویه به اوج و شکوفایی رسید و در زمان صفویه به شیوه ای منظم و پویا در میان مردم رواج یافت. در ادبیات عرب نیز شاعران مشهوری از جمله �کمیت ابن زید اسدی�، �دعبل خزاعی� و �سید حمیری�، مدح و منقبت را رواج دادند و به این ترتیب تاریخچه آئین مناقب خوانی با ادبیات عاشورایی و سابقه ای دیرین گره می خورد.

مناجات خوانی
مناجات خوانی، ذکر، ادعیه، ثنا، دعا، اشعار و آواهای مذهبی است که در زمان برپایی مراسم عزاداری استفاده می شود و شکلی آوایی و نوعی نیایش عبادی به خود گرفته است. این اذکار که از دیرباز تا کنون توسط ذاکرین و ادعیه خوانان در مراسم مذهبی و آئینی خوانده می شود، به عنوان یک آئین در روحیه جوانمردی و پهلوانی قهرمانان ایرانی تبلور یافته و در بسیاری از مراحل و مقاطع وسیله ای برای توسل به خاندان عصمت و طهارت است.
آئین مناجات خوانی مثل تمام مراسم مذهبی و آئینی متأثر از واقعه عاشورا و شخصیت ملکوتی حضرت امام حسین (ع) است. مناجات خوانان با ذکر و دعا و ثنای سالار شهیدان دل ها را با ناب ترین و پاک ترین حالات معنوی مردم پیوند می دهند و به این شیوه توسل به مطمئن ترین منبع هستی را به مردم می آموزند.
 

نخل گردانی

یکی از آئین ها و مراسم های ویژه ماه محرم که در تمام نقاط یزد و بسیاری از مناطق کشور برگزار می شود، آئین نخل بندی و نخل گردانی است. نخل از جنس چوب است که آن را به شکل برگ درخت و یا سرو می سازند و با انواع پارچه های قیمتی، آینه، چراغ، گل، سبزه، شمشیر و خنجر آراسته می کنند. معمولاً وزن نخل زیاد است و جابه جا کردن آن نیاز به کمک ده ها نفر دارد. نخل را به عنوان نمادی از تابوت شهدای کربلا می شناسند و ریشه در سنتی کهن دارد. مردم یزد در گویش محاوره ای به آن �نقل� می گویند و معتقدند که �نخل� یا �نقل� نشانی از قامت برافراشته شهداست.
مراسم نخل بندی و نخل گردانی در یزد بدین صورت است که چند روز پیش از شروع ماه محرم، �باباها�ی (خادمان) میدان شروع به تزیین و آذین بستن نخل می کنند. آذین بندی نخل حداقل یک هفته طول می کشد. 

در اطراف یزد رسم بر این است که درختان را وقف می کنند تا پس از کهنسال شدن، ساقه های آن را ببرند و نخل را مرمت کنند. نخل سازی صنعت ظریفی است که همگان از عهده آن برنمی آیند. استادان این رشته شیوه های ساخت آن را به دیگران می آموزند. به دلیل اهمیت نخل و نخل گردانی در یزد، هم اکنون خانواده هایی در این منطقه وجود دارند که شهرت آنها �نخل بند� و �نخل ساز� است.

چاووش خوانی
چاووش خوانی آئینی برای زیارت مرقد مطهر امام حسین (ع) و سفر عاشقان و دلباختگان آن حضرت به کربلاست. چاووش خوانان به همراه علامت و بیرق خود پیشاهنگان و راهیان سفر کربلای معلی بوده اند و با آواها و نواهای خود در کوی و برزن شوق زیارت مرقد امام حسین (ع) را در دل ها برمی انگیزند و در طول سفر زائران را همراهی می کنند.
چاووش خوانی در تمام نقاط ایران وجود دارد و هنگام سفر به هر کدام از عتبات عالیات، این آئین اجرا می شود. از مهمترین نمادهای آئین چاووش خوانی بیرق سفر است.
زائران کربلا همواره بیرق سبز و سرخ برمی افرازند، اما هنگامی که به کنار رود فرات می رسند، بیرق آبی را با دستان خود هدایت می کنند. زائران هنگام سفر به مشهد مقدس و زیارت بارگاه حضرت امام رضا (ع) نیز بیرق آبی دارند.
آئین چاووش خوانی از سویی بعد مذهبی و از سوی دیگر وجهه ای آئینی دارد. یکی از وجوه مشترک آئین چاووش خوانی، مشترک بودن اشعار چاووش خوانان در مناطق ایران است. چاووش خوانان همواره می کوشند که اشعاری متناسب با حال و هوای زیارت کنندگان را بخوانند. این اشعار گاهی از سروده های بزرگان ادب پارسی است، اما گاهی هم در میان اشعار، سروده هایی با لحن محاوره وجود دارد.
 

آئین چک چکو

آئین چک چکو از 150 تا 200 سال پیش در استهبان فارس و بعضی دیگر از شهرهای این استان تاریخی و کهن کشور برگزار می شده است.

در این آئین دسته عزاداران با لباس های سیاه و شال های سبز در یک دایره دور حوض حلقه می زنند و در فاصله یک قدمی می گردند، در حالی که در میان دست هایشان چوب های کوچکی وجود دارد. در میانه مرثیه خوان ایستاده و می خواند: �این دل تنگم عقده ها دارد / گوئیا میل کربلا دارد�
مردان سیاهپوش چوب ها را به بالای سر می برند و بر هم می سایند و با آهنگ مرثیه خوان تکرار می کنند: �کز لبش جاری صوت قرآن است� و صدای چک چک چوب ها با صدای مرثیه خوان در هم می پیچد.
این آئین شکلی سمبلیک از اتفاقاتی است که پس از شهادت سرور آزادگان جهان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) برپا می شود. مردم شهر استهبان معتقدند بر اساس روایت مورخین، پس از شهادت امام حسین (ع) لشکریان یزید به دستور شمر لعین با اسب هایشان بر جنازه شهدای کربلا می تازند و آئین چک چکو، واکنش به سم کوبی اسبان اشقیا بر بدن های مطهر اولیا است.

مقتل خوانی
مقتل خوانی در بسیاری از نقاط ایران وجود دارد. اهالی خوزستان همراه با آئین مقتل خوانی به نواختن سازهای بومی و مذهبی منطقه می پرداختند و در رثای خونین شهدای کربلا نواهای آئینی و سوگواره ای سر می دهند. در بعضی نقاط ایران هم مقتل خوانی معادل مجالس تعزیه است. کلمه �مقتل� در زبان عربی به معنی زمینی است که کسی در آنجا کشته شده باشد. آئین مقتل خوانی آنقدر وسیع و گسترده است که نوعی سبک تاریخ نویسی نیز به شمار می رود. در واقع در دوره ای از تاریخ هر کتابی که درباره واقعه کربلا نوشته می شد، عنوان مقتل خوانی به خود می گرفت.
در حقیقت اهل بیت مظلوم و اسیر شهیدان حادثه عظیم عاشورا، اولین مقتل خوانان تاریخ شیعه بوده اند و کسانی که توانسته اند دیده ها و شنیده های خود را در مورد آن حادثه بر چهره کاغذ بنگارند، اولین مقتل نویسان به شمار می آیند.

منبع: http://www.mashreghnews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=18399.